Vanuatu?
De naam Vanuatu (officieel: Ripablik blong Vanuatu, Republic of Vanuatu of République de Vanuatu) gaat terug op 2 woorden die gekend zijn in verschillende Austronesische talen: “Vanua” (betekent land of thuis) en “tu” (staan). Samen benadrukken deze woorden de onafhankelijkheid van de eilandengroep.
Geschiedenis:
Over de prehistorie van Vanuatu is niet zo heel veel geweten. Archeologische vondsten bewijzen dat de eerste bewoners zo’n 3300 jaar geleden op de eilanden zijn aangekomen. Er werden potscherven gevonden die dateren van 1300 VC.
Pas in 1606 komen de inlanders voor het eerst in contact met Europeanen, wanneer de Portugees Pedro de Queiros met een Spaanse expeditievloot aanmeert bij wat het grootste eiland. Hij denk dan dat hij in Australië is aangekomen en doopt het eiland “La Austrialia del Espiritu Santo”, het “Zuidelijke Land van de Heilige Geest”. De Spaanse periode duurt uiteindelijk niet zo lang en na een korte poging om een nederzetting te stichten, verdwijnen de Spanjaarden opnieuw. Enkel de naam van het grootste eiland, Espiritu Santo, is to op heden een getuige van hun aanwezigheid.
Pas in 1768 passeren er opnieuw Europeanen. Deze keer is het de Franse ontdekkingsreiziger Louis Antoine de Bougainville die de archipel op 22 mei her-ontdekt en ze herdoopt tot Grandes Cyclades. In 1774 doet de Britse kapitein Cook alles nog eens over en de naam die hij aan de eilandgroep geeft, de Nieuwe Hebriden, blijft wel plakken. Het is de naam die men zal blijven gebruiken tot aan de onafhankelijkheid van 1980.
Wanneer in 1825 Sandelhout wordt gevonden op het eiland Erromango, zet dat een enorme immegratiegolf van arbeidskrachten in gang die 5 jaar zal aanhouden tot wanneer er gevechten uitbreken tussen de autochtone Melanesiërs en de allochthone Polynesiërs. Vanaf 1860 wordt de archipel het slachtoffer van wat men omschrijft als “blackbirding”. Dat is een praktijk waarbij men grote groepen inlanders op eilanden met leugens en bedrog overtuigde hun land te verlaten en elders te gaan werken – in praktijk voor een hongerloon en veelal zonder enige kans om ooit nog terug te keren naar huis; een soort zachte vorm van slavernij, zou je kunnen stellen. Plantage-eigenaars op Fiji, Australië, Nieuw Caledonië of Samoa haalden op die manier tot de helft van alle mannen weg op een aantal eilanden van Vanuatu.
In de 19e eeuw kwamen ook de eerste missionarissen aan op de archipel, zowel katholieken als protestanten. Samen met hen doken er steeds meer kolonisten op die op zoek waren naar land om katoen te verbouwen. Wanneer de prijzen voor katoen in mekaar zakten, schakelden de kolonisten over op koffie, cacao, bananen en vooral kokosnoten. Oorspronkelijk vormden Britten, die veelal vanuit Australië hun weg naar de archipel hadden gevonden, de meerderheid van de kolonisten. Toen er echter gericht geïnvesteerd werd in de Nieuwe Hebriden door de Fransen vanaf 1882, kwamen er plots veel meer Franse kolonisten en in 1900 waren er al dubbel zoveel Fransen als Britten.
De succesvolle aanwezigheid van beide nationaliteiten zorgde er voor dat er geregeld petities opgesteld werden waarbij men ofwel aan Frankrijk ofwel aan Groot-Brittanië vroeg om de eilandengroep te annexeren. In een geheel uitzonderlijke manier van samenwerken, besloten beide landen echter om in 1887 een gezamenlijke marine commissie op te richten, met als doel hun beider landgenoten te beschermen op de archipel, zonder daarbij enige claim te doen op de interne jurisdictie. In 1906 besloten beide landen dan de de eilanden echt samen te gaan besturen. Hun Brits-Franse condominium was een in de geschiedenis unieke vorm van bestuur waarin 2 verschillende landen, met elk hun wetgeving en gewoontes, samen overlegden wanneer nodig.
Zoals in veel koloniale systemen, voorzag het condominium niet in burgerschap voor de inlanders. Melanesiërs konden geen burger worden, hadden geen politieke rechten en waren officieel zelfs statenloos.
De beperkingen van het condominium als bestuursvorm werden duidelijk tijdens WO2, wanneer er meer en meer Amerikanen op het eiland aankwamen. Met hun informele manier van aanpakken en omgaan met onder andere de inlanders maar ook door hun relatieve rijkdom in vergelijking met de Britten of Fransen, wakkerden ze de roep om rechten en onafhankelijkheid aan. Het is in die periode dat het geloof in de mythische figuur John Frum de basis vormde voor de “cargo cultus”, een beweging die met magie industriële goederen wou verkrijgen en meer rechten zou opleveren voor de inlanders. Ook vandaag nog bestaat de Cargo Cultus nog op Vanuatu in de vorm van een heuse religie en politieke beweging (zie verder bij het hoofdstuk religie).
De eerste echte politieke partij die door inlanders werdwalter opgericht was de New Hebrides Party die in 1971 gesticht werd. Eén van de stichters was pater Walter Lini, die later de eerste premier van het onafhankelijke Vanuatu zou worden. In 1974 werd de partij herdoopt tot Vanua’Aku Pati en ging ze resoluut voor onafhankelijkheid.
Op 30 juli 1980 trad Vanuatu toe tot de groep der onafhankelijke landen.
In de jaren ’90 van de vorige eeuw kende het nieuwe land een periode van grote politieke instabiliteit. Regeringen vielen en werden vervangen, één keer was er zelfs een poging tot staatsgreep wanneer de politie niet betaald was.
Sinds enige jaren lijkt de stabiliteit meer en meer terug te keren en wordt er veel harder opgetreden bij gevallen van corruptie.
Geografie:
Vanuatu is een archipel, grofweg in de vorm van de letter “Y”, die bestaat uit een goeie 80 eilanden – de meeste (een 65-tal) eerder klein en onbewoond. Tussen het meest noordelijke en meest zuidelijke eiland zitten 1300 kilometers. Twee van deze eilandjes, Matthew en Hunter, worden ook geclaimd door Frankrijk als een deel van Nieuw Calledonië.
14 eilanden hebben een oppervlakte die groter is dan 100 km². Van groot naar klein zijn dat Espiritu Santo, Malakula, Efate, Erromango, Ambrym, Tanna, Pentecost, Epi, Ambae, Gaua, Vanua Lava, Maewo, Malo en Aneityum. De grootste steden van Vanuatu zijn Port Vila, de hoofdstad op Efate en Luganville op Espiritu Santo. Op dat eiland vind je ook Mount Tabwemasana, met zijn 1879 meter de hoogste berg van het land.
De oppervlakte van alle landmassa samen bedraagt zo’n 12274 km² (ter vergelijking: België is met ongeveer 30500 km² bijna 3 keer groter). Gezien de vulkanische oorsprong en de vorm van de eilanden is amper 9% van deze oppervlakte bruikbaar voor landbouw.
Er zijn verschillende actieve vulkanen op Vanuatu, waaronder de Lopevi en Mount Yasur en nog enige onderrwatervulkanen. Vulkanische activiteiten zijn er dan ook heel gewoon – men leeft er met de quasi constante dreiging van een grote uitbarsting.
De bevolking van Vanuatu groeit jaarlijks met meer dan 2%, wat een steeds grotere druk vormt voor het milieu. Vooral drinkbaar water blijft op veel eilanden een uitdaging.
Fauna en flora:
Ondanks het feit dat een groot deel van de eiland eigenlijk tropische regenwouden zijn, kent Vanuatu toch maar een beperkt aantal planten en dieren. Vanuatu kent geen grote inheemse zoogdieren. Er zijn wel 19 soorten reptielen, waaronder een paar giftige en 61 vogelsoorten.
Vanuatu kent ook 11 soorten vleermuizen, waarvan er 3 enkel op Vanuatu te vinden zijn. Eén daarvan is het dier uit Vanuatu dat allicht het meest tot de verbeelding spreekt: de Vleerhond – een grote vleermuissoort met een spanwijdte van 1,5 meter dat tussen de 1,5 en 2 kilogram weegt. Deze Vleerhonden zijn uitermate belangrijk voor herbebossing vermits ze door hun eetgewoontes (het zijn fruiteters) en met hun uitwerpselen bijdragen tot het verspreiden van zaden. Zoals veel diersoorten, staat ook de populatie van Vleerhonden onder grote druk, al begint men zich meer en meer voor in te zetten voor de bescherming van deze unieke dieren.
Alle andere dieren op Vanuatu zijn ingevoerd geweest door Europeanen. Ratten zijn daar helaas een voorbeeld van maar natuurlijk ook de varkens, koeien, honden en katten.
De zee rond de eilanden van Vanuatu zit vol met meer dan 4000 soorten zeeleven: vissen, slakken, zeesterren, slangen en zelfs dugongs, een soort zeekoe.
Recent zijn er in het Noorden ook 3 of 4 zoutwaterkrokodillen gezien die er in mangrovewouden leven. Ze zijn er allicht terechtgekomen na cyclonen die hen uit de nabij gelegen habitats in de Solomon Eilanden hebben meegevoerd. Men vermoed echter dat ze niet voor nakomelingen zorgen.
Klimaat:
Vanuatu kent een tropisch klimaat met ongeveer 9 maanden van warm weer, veel regen en kans op cyclonen. De rest van het jaar is het koeler en droger met winden uit het Zuidoosten. De meeste regen mag je er verwachten tussen december en april terwijl juni tot november ongeveer de droogste periode is.
De temperatuur van het water varieert tussen de 22° in de wintertijd en 28° in de zomer.
Politiek:
De republiek Vanuatu kent een parlementair systeem en een president die in de grondwet omschreven wordt als een symbool van de eenheid van het land. Hij is dus eerder een ceremonieel staatshoofd zoals in bijvoorbeeld Duitsland of Israël en niet de echte machthebber zoals bij presidentiële systemen van Frankrijk of de VS. De president wordt verkozen door het parlement, aangevuld met vertegenwoordigers van regionale raden, voor een termijn van 5 jaar.
Het unicamerale parlement van Vanuatu bestaat uit 52 leden die in principe om de 4 jaar verkozen worden, tenzij er nieuwe verkiezingen uitgeschreven worden op verzoek van de meerderheid van de parlementsleden – iets dat in het verleden vrij veel gebeurde en wat voor instabiliteit zorgde. Er zijn echter hoopgevende tekenen dat er opnieuw meer politieke stabiliteit is in het land.
Naast het parlement is er nog een raad van Stamhoofden, die een advies kunnen uitbrengen aan de regering in materies die over taal of cultuur handelen. Samen vormen deze raad en het parlement de wetgevende macht van Vanuatu.
Het is het parlement dat een eerste minister aanduidt, die op zijn beurt een regering samenstelt die uit niet meer dan een kwart van de parlementairen mag bestaan. De eerste minister en de regering samen vormen de uitvoerende macht van Vanuatu.
Gezien het culturele leven linguistieke breuklijnen kent (Frans en Engels) mag het niet verbazen dat je die ook terug kan vinden in de politiek. Coalities maken is dan ook niet altijd even evident. Globaal gezien kan je stellen dat de Franstalige politici eerder conservatief en neo-liberaal zijn. Zij zijn doorgaans voorstander van het onderhouden van goede relaties met Franrijk, de EU en het Westen in het algemeen. De Engelstalige politici zitten doorgaan in het anti-koloniale kamp en omschrijven zichzelf eerder als socialistisch.
Het Hooggerechtshof van Vanuatu bestaat uit een Voorzitter en maximum 3 andere rechters. Twee of meer van deze rechters vormen ook een soort Grondwettelijk Hof. Gewone rechtbanken staan in voor de bedeling van “gewoon” recht. Het wettelijke kader is wat specifiek vermits het gebaseerd is op zowel het Franse als het Britse systeem. Voorts staat er in de grondwet ook de mogelijkheid voor dorpen of eilanden om zelf een soort rechtbank op te richten wanneer nodig. Die worden dan voorgezeten door de betrokken stamhoofden en houden zich bezig met zaken over gewoonterecht.
Buitenlandse relaties:
Sinds zijn onafhankelijkheid, is Vanuatu lid geworden van de Verenigde Naties, de Asian Development Bank, de Wereldbank, het IMF, het Agence de Coopération Culturelle & Technique, de Francophonie en de Commonwealth of Nations. Het is, net als 11 andere landen in de regio, géén lid van Interpol.
Het land heeft sterkte culturele en economische banden met Australië, Nieuw Zeeland, Groot-Brittanië en Frankrijk en recent ook steeds meer met China. Ook de EU is een bevoorrechte partner. Dat blijkt onder andere uit het feit dat Vanuatu in heel de EU maar 1 ambassade heeft: die in België die vooral werkt met de EU.
Politie/Defensie:
Een echt leger heeft Vanuatu niet. Er zijn echter wel 2 gewapende korpsen: de Politie van Vanuatu en de paramilitaire Vanuatu Mobile Force, samen een kleine 600 man sterk.
Ze zijn vooral te vinden in Port Vila en Luganville – verder zijn er in het land nog een 10-tal politieposten. Dat betekent dus dat er op vele eilanden geen aanwezigheid van politie is en dat het in geval van nood soms dagen kan duren eer de politie aanwezig is.
Economie:
De 4 belangrijkste peilers van de economie van Vanuatu zijn landbouw, toerisme, offshore services en veeteelt. Er is ook een belangrijke activiteit in visserij, maar die brengt nauwelijks tot geen vreemde valuta binnen gezien 99% voor de eigen consumptie is. Het land exporteert kokos, kava, rundsvlees, cacao en hout. Bij de import zitten vooral machines en onderdelen voor machines, voeding en brandstof (er zit geen aardolie in Vanuatu).
De overheid haalt een groot deel van zijn inkomsten op importheffingen en btw op goederen en diensten. De economische ontwikkeling wordt bemoeilijkt door de aard van het land: het is een lappendeken van eilanden, de afstanden zijn bijzonder groot en de infrastructuur is duur om te bouwen en te onderhouden. De veelvuldige natuurrampen (cyclonen, aardbevingen, vulkaanuitbarstingen, …) maken er de zaak niet eenvoudiger op.
Landbouwopbrengsten worden zowel gebruikt voor de eigen bevolking als voor export. 65% van de bevolking is op één of andere manier afhankelijk van landbouw. Zo brengen nogal wat teelten aardig wat op. Uit cijfers van 2007 blijkt dat koffie 12 miljoen Vatu (de nationale munt van Vanuatu) opleverde. Visserij 24 miljoen, bosbouw 56 miljoen, cacao 59 miljoen, groeten 93 miljoen, veeteelt 135 miljoen, kokos 195 miljoen en kava zelfs 341 miljoen!
Voorts worden er, dankzij het tropische klimaat een enorme varieteit aan groeten, fruit en kruiden verbouwd zoals bananen, look, kolen, pinda’s, ananassen, suikerriet, yam, watermeloenen, wortels, radijzen, aubergines, vanille, peper, komkommers, koffie, … enz.
Toerisme brengt behoorlijk wat vreemde valuta binnen. Dat heeft onder meer te maken met de aantrekking die het land heeft op duiktoerisme. De koraalriffen zijn wereldberoemd maar ook het wrak van de SS President Coolidge is bekend bij zowat alle duikers ter wereld.
Toerisme neemt ook jaarlijks toe … de laatste beschikbare cijfers spreken van een 200.000 toeristen per jaar waaronder amper 3000 uit Europa.
Demografie:
Volgens de meest recente cijfers, wonen er zo’n 270.000 mensen in Vanuatu. Die zijn verspreid over al de eilanden en hoewel de meesten er in kleine rurale gemeenschappen wonen, zijn er een paar steden (Port Vila en Luganville) met een paar 10.000 inwoners.
Bewoners van Vanuatu worden Vanuatuanen genoemd, of Ni-Vanuatu in het Bislama en het Engels. 98.5% zijn van Melanesische afkomst – de kleine rest wordt gevormd door Europeanen, Aziaten en andere Oceaniërs.
De grootste groep Vanuatuanen buiten Vanuatu vind je in Nieuw Zeeland en Australië, waar er zo’n 20.000 leven. In België wonen er, op enige diplomaten na, geen Vanuatuanen.
Talen:
Vanuatu is net als België een land met 3 officiële talen.
De nationale taal, die vrijwel iedereen spreekt in Vanuatu is het Bislama. Dat is een pidgin taal die Melanesische grammatica mengt met vooral Engelse woorden.
Daarnaast zijn ook Engels en Frans officiële talen die gebruikt worden, bijvoorbeeld in het onderwijs. Het gebruik van deze talen loopt langs culturele en politieke breuklijnen, iets wat voor een Belg allicht niet onbekend klinkt.
Naast deze 3 officiële talen, erkent het land ook nog eens 113 inlandse talen die nog steeds actief gebruikt worden. Daarmee is Vanuatu het land met het meeste aantal gesproken talen per kop in de wereld (met gemiddeld amper 2000 sprekers per taal!)
Religie:
De belangrijkste godsdienst in Vanuatu is zonder twijfel het Christendom, onder de vorm van een paar denominaties: Presbyteranen, die zo’n 30% uitmaken van de bevolking, Anglicanen en Katholieken (elk telkens 15%). Daarnaast zijn er kleinere groepen van Zevende Dag Adventisten, Jehova’s en nog enige andere kleine Christelijke kerken actief.
Sinds enige jaren heeft ook de Islam in Vanuatu bereikt – de meest recente cijfers uit 2007 spreken van een 200-tal gelovigen, verenigd in één gemeenschap.
Tenslotte zijn er nog 2 speciale religies, Cargo Cults, die het vermelden waard zijn.
De eerste religie is de John Frum cultus, die ontstond na de komst van de Amerikanen in WO2. Die cultus wil magie gebruiken om verbruiksgoederen uit containers naar de bevolking te brengen. Dat kan gek klinken, maar de cultus heeft nog altijd veel aanhangers op het eiland Tanna.
En als John Frum al gek klinkt als religie, dan is de Prins Philip Beweging dat zeker. Die is gebaseerd op en legende dat de zoon van een geest uit de bergen van Vanuatu ooit over de zee vertrokken is en in een ver, ver land getrouwd zou zijn met een koningin. Ooit zou hij dan terugkeren naar Vanuatu om de bevolking bij te staan. Sommige verhalen omschrijven de zoon van de geest als een broer van John Frum, die andere Cargo Cult.
Ergens in de jaren ‘50 van de vorige eeuw raakte via de Britse kolonisten het nieuws bekend bij de lokale bevolking dat Queen Elisabeth II getrouwd was met prins Philip en toén onstond het geloof dat prins Philip de zoon uit de legende was en is men begonnen met de verering.
Toen het koninklijke koppel in 1974 het toenmalige Condominium bezocht, kregen de inlanders de kans om de prins effectief ook te zien. Pas jaren nadien werd de prins op de hoogte gebracht van het feit dat hij een God was op het eiland Tanna en besloot de prins in te gaan op het verzoek om een foto te sturen. De gehandtekende foto werd goed ontvangen op Tanna en er werd een ceremoniële knuppel opgestuurd naar Londen. Ook nu weer reageerde de prins positief – er werd een foto opgestuurd van de prins mét de knuppel.
Tot op heden werden er een paar nieuwe foto’s opgestuurd en is de prins nog steeds een godheid in zijn eigen Cargo Cult op Tanna!